Dzień świętej Łucji w Norwegii

Tekst: Marta Tomczyk-Maryon

Dzień świętej Łucji będący wspomnieniem chrześcijańskiej męczennicy zyskał w Skandynawii szczególny i niepowtarzalny charakter.

Święta Łucja z Syrakuz

Święta Łucja (ur. ok. 281 - zm. 13 grudnia 304) pochodziła z rzymskiej rodziny z Syrakuz. Jej rodzinne miasto było niegdyś stolicą niezależnego państwa i najbogatszym miastem na Sycylii. W 212 r. przed Chrystusem zostało podbite przez Rzymian. Syrakuzy wsławiły się znakomitymi postaciami m.in. filozofem i matematykiem Archimedesem, który zginął w jego obronie. Pochodziło stąd wielu świętych. Łucja zajmuje wśród nich pierwsze miejsce. Według jej najstarszego żywota, powstałego z V wieku, ojciec Łucji zmarł wcześnie, a matka Eutychia ciężko zachorowała. Łucja udała się z nią na pielgrzymkę do grobu świętej Agaty w Katanii, gdzie wyprosiła zdrowie dla matki. Miała tu również dostąpić wizji, w której święta Agata przepowiedziała jej męczeńską śmierć. Po powrocie do Syrakuz św. Łucja złożyła śluby czystości i odrzuciła kandydata, którego przeznaczono jej na męża. Wkrótce z rozkazu cesarza Dioklecjana wybuchło jedno z największych prześladowań chrześcijan. Odtrącony młodzieniec wykorzystał panujące nastroje antychrześcijańskie i zemścił się, wydając Łucję w ręce namiestnika Paschazjusza. Święta odmówiła złożenia ofiary bogom rzymskim i nie odstąpiła od wiary. Została za to skazana na tortury i śmierć. Istnieje kilka wersji tych wydarzeń. Według jednej z nich miała być wiedziona na pohańbienie do domu publicznego; zdarzył się jednak cud i oprawcy żadną siłą nie mogli ruszyć jej z miejsca. Druga wersja mówi o tym, że Łucja postanowiła się oszpecić, wydłubując sobie oczy. Podobno zostały one w cudowny sposób przywrócone. Nakazano spalić Świętą na stosie, jednak ogień jej nie tknął. Przeżyła nawet cudownie ścięcie mieczem. Przyniesiona do domu, poprosiła jeszcze o Komunię świętą i dopiero po jej przyjęciu zmarła. Jakkolwiek istnienie i męczeństwo Świętej nie podlegają dyskusji, to niektóre wydarzenia opisane w jej żywotach należy uznać za wytwór legendy.

Imię świętej Łucji od czasów św. Grzegorza Wielkiego wymienia się w Kanonie rzymskim. Jest patronką Szwecji oraz Toledo, a także krawców, rolników, szwaczek, tkaczy; orędowniczką w chorobach oczu. Podobno modlił się do niej Dante, gdy tracił wzrok.

W ikonografii przedstawia się św. Łucję w stroju rzymskiej niewiasty, z palmą męczeństwa w jednej ręce i płaskim naczyniem w drugiej, na którym znajduje się dwoje oczu. Atrybutami Świętej jest lampka oliwna lub świeca. Jej imię, w oryginalnym brzmieniu Lucia, oznacza światło (od łac. lux).

Historia „pośmiertnej wędrówki” świętej Łucji mogłaby stać się kanwą filmu sensacyjnego. Została ona pochowana w Syrakuzach, jednak kiedy w roku 718 z polecenia cesarza Leona III zaczęto niszczyć wizerunki świętych, jej relikwie przeniesiono do Corfino w Abruzzach. Z czasem wróciły do Syrakuz. W 1204 krzyżowcy zabrali je do Wenecji, gdzie sto lat później wystawiono ku czci świętej osobny kościół i tam złożono jej doczesne szczątki. W 1860, ze względu na budowę dróg, kościół został rozebrany, a relikwie św. Łucji przeniesiono do kościoła św. Jeremiasza, gdzie przebywały do 1981, kiedy to zostały wykradzione. Relikwie umieszczono w kaplicy nad jednym z kanałów weneckich, na której zewnętrznym szczycie wyświetla się widoczna z daleka postać św. Łucji, otaczana czcią przez weneckich gondolierów. Ostatecznie w 2004 szczątki św. Łucji wróciły do rodzinnych Syrakuz. Wenecjanie zastrzeli jednak, że „to tylko pożyczka”, obawiając się, by w Syrakuzach nie potraktowano tego jako ostatecznego zwrotu.

Św. Łucja ma trzy sanktuaria: w kościele św. Jeremiasza w Wenecji, w Syrakuzach oraz w kościele klaretynów w Rzymie.

Liturgiczny obchód ku czci św. Łucji przypada na dzień 13 grudnia i ma rangę wspomnienia obowiązkowego.

Dzień świętej Łucji (Luciadagen) w Skandynawii

13 grudnia ma w Szwecji i Norwegii szczególny charakter. I choć cieszą się na ten dzień głównie dzieci, to również wielu dorosłych oczekuje go z radością. Święto przywędrowało do Skandynawii z Włoch w XIX wieku. Szwedzi, którzy jako pierwsi zaczęli je świętować, nadali mu szczególny charakter. Rozpoczynało się ono w każdym prywatnym domu od wejścia ubranej na biało kobiety z wieńcem na głowie, na którym były umocowane zapalone świece. Tak przystrojona służąca lub gospodyni wnosiła uroczyście śniadanie i budziła domowników. Norwegowie szybko przyswoili sobie święto. Współczesne świętowanie odbywa się głównie w przedszkolach i szkołach. Do stałych elementów należy wybór najładniejszej dziewczynki, która wciela się w postać świętej Łucji. Jest ona ubrana w białą suknię, a na głowie ma wianek, na którym płoną świece; ze względów praktycznych i bezpieczeństwa są to obecnie lampki. Wita ją pochód złożony z innych dzieci: chłopcy mają na głowach szpiczaste kapelusze ozdobione gwiazdami, pozostałe dziewczynki wieńce. Pochód śpiewa wchodzącej „Łucji” piosenkę Santa Lucia.

Nieodłącznym i bardzo lubianym elementem tego święta są również Lussekatter, czyli specjalne ciastka pieczone z dodatkiem szafranu.

Dzień świętej Łucji przypada na środek Adwentu, przez co pełni rolę radosnego oczekiwania na Boże Narodzenie. W jego obchodach można również znaleźć związki z pogańskimi wierzeniami. Według ludowych wierzeń 13 grudnia uchodzi za najkrótszy i najciemniejszy dzień w roku, to dzień astronomicznego „zatrzymania się Słońca”, po czym kilkanaście dni później - w Boże Narodzenie - następuje przełom czasu i zaczyna przybywać dnia.

Norweskie tłumaczenie włoskiej piosenki Santa Lucia.

Svart senker natten seg
I stall og stue
Solen har gått sin vei,
Skyggene truer
Inn i vårt mørke hus
Stiger med tente lys,
Santa Lucia, Santa Lucia

Natten er mørk og stum
Med ett det suser
I alle tyste rom
Som vinger bruser
Se, på vår terskel står
Hvitkledd med lys i hår
Santa Lucia, Santa Lucia

Mørke skal flykte snart
Fra jordens daler
Slik hun et underfullt
Ord til oss taler
Dagen skal atter ny
Stige av røde sky
Santa Lucia, Santa Lucia