Knut Ødegårds Olsokforedrag 2023
OLSOKFOREDRAGET I TRONDHEIM 2023: Forfatter og poet Knut Ødegård. FOTO: Anna-Julia Granberg/Blunderbuss
OLAV HARALDSSONS ÅNDMILJØ
Dei stod på Stiklestad,
fylka til strid,
den gamle og so
den nye tid,
det, som skulle veksa,
mot det, som skulle siga,
det, som skulle falla,
mot det, som skulle stiga.
So drog dei sverdi
i same stund,
den bjarte kong Olav
og den grå Tore Hund.
Og herropet dunde,
so jordi ho dirra,
og spjuti dei suste,
og pilane svirra.
PER SIVLE skreiv det slik, eit fabelaktig dikt der ein både ser og høyrer susande piler og klang av sverd i dette blodige slaget året 1030. Men var det slik Noreg vart kristna? Med sverd og spyd og pilar?
Det er ei alt for enkel oppfatning at der og då vart Noreg eit kristent land - at før den tid var vi heidningar som trudde på Odin og Tor og dei andre gudane i den norrøne mytologien. Som belegg for den før-kristne gudelæra, viser ein helst til dei norrøne edda-dikta som prov på korleis det var i det Per Sivle kallar "den gamle" tid.
At Olav Haraldsson vart martyr ved sin død på Stiklestad, er det ingen tvil om. Det var ingen from og heilag mann som slost der, men ein mann som vart heilag ved å tapa sitt jordiske liv for si tru. Slaget vart vunne av Olavs motmenn, og bak dei den mektige kong Knut av Danmark og England. Som militær trefning vurdert, er det ikkje ein siger, men eit nederlag vi minnest denne dagen. Visjonen om eit sjølvstendig norsk kongerike under kong Olav gjekk tapt. Kong Knut var den verdslege sigerherren der på Stiklestad. Men den åndelege sigerherren var Olav.
*
Min påstand, som mange nok vil vera med meg på, er at kristninga av Noreg var ein lang prosess som vi ikkje er i stand til å knyta til årstal. Vi hadde kristne kongar før Olav Haraldsson. For ikkje lenge sidan feira vi Seljumannamesse til minne om St. Sunniva og hennar menn som kom frå Irland lenge før Olav Tryggvasons tid. Og i har keltiske krossar langs kysten som fortel om kristent innslag frå vest heilt tilbake til 800-talet.
Men eg vil stansa litt opp ved dei viktigaste kjeldene til det som vert kalla norrøn mytologi, altså Sivles "den gamle" tid.
DESSE FINN vi som nemnt i edda-dikta og i Snorres lærebok i diktekunst, som islendingane kallar Snorra-edda der han tek i bruk dei eldre eddadikta for å bygga eit religiøst system. Der skriv han ned gudemyter, som kan ha vore henta frå no tapte eldre skrifter, eller ha levd i munnleg tradisjon, men dette er ein forfattar, Snorri Sturlusons verk. Han var ein lærd mann med solid forankring i den kristne tru som vart vedteken av det islandske Alltinget eit par hundre år før hans tid, i året 1000 - og utan eit einaste sverdslag.
Eg arbeidde i seks samfulle år med å studera og gjendikta edda-dikta, som kom i ei firebands utgåve i perioden 2013-2016.
Ettersom arbeid skreid fram, vart eg stadig sterkare plaga av tanken på at her er sanneleg mykje som minnar om kristen tru. Men eg hadde som utgangspunkt det som har vore rådande oppfatning: at dette i hovudsak er lyrisk framstilling av ei før-kristen tru, ein heiden tradisjon.
Det er lite vi veit om tilblivingshistoria til edda-dikta, bortsett frå at dikta finst i det største og viktigaste handskriftet kalla Codex Regius (Kongeboka) og enkeltdikt i somme andre handskrift. Som munnleg tradisjon kan somme av dei gå attende til 7- 800-talet. Codex Regius vart truleg skrive ned på 1200-talet, vi veit ikkje av kven, men det var ofte munkane som skreiv på den tida - det var dei som kom til landet med det latinske alfabetet og alt som tilhøyrde skrivekunsten på pergament.
Denne samlinga er inndelt i to hovudavdelingar: Gudedikt og heltekvad. Truleg hadde nedskrivaren tidlegare handskrifter som førelegg, men som no er tapt. Vi veit som sagt ikkje kven denne nedskrivaren og redaktøren var. Men han - eller ho, for det var skuletilbod også for jenter i dei islandske klostera på den tid - har sett saman ei forteljing om korleis verda vart skapt, korleis synda i form av grådugskap kjem inn i verda, som igjen fører til krig og øydelegging av livsvilkåra i heile verda, som går mot sin undergang. Og så er det ein visjon om ei ny verd etter at den gamle er gått til grunne.
Det er ikkje mogeleg å seia noko presist om kor gamle desse eddadikta er. Vi veit heller ikkje kvar dei opphavleg vart skapte i munnleg tradisjon, men det er rimeleg å rekna med at dei eldste har norsk opphav og dei yngste islandsk.
Dei to mest kjende av eddadikta er Voluspå og Håvamål. Det første er visjonane frå ei synsk kvinne, det andre er den høgste guds, Odins, lære. Det er skapingssoge, kosmogoni, etikk og apokalypse.
Det er først og fremst Voluspå som interesserer her. Forskarane er noko lunde samde om at det mest sannsynleg var skapt som munnleg dikting nettopp på Olav Haraldssons tid, seint på 900-talet.
Er ein først merksam på kor tett sambandet var på den tida mellom Noreg, Vesterhavsøyane og det kristne Europa, er det særleg interessant å gå nærare inn på dette diktet som av mange vert rekna som det klåraste uttrykk for "den gamle" tru. Og for oss: det åndsmiljøet som Olav Haraldsson levde i.
VOLUSPÅ ER etter manges syn det mektigste diktet frå norrøn middelalder. Det byrjar med at volva, den synske kvinna, bed alle om å høyra på hennar forteljing om "forn", altså den gamle, kunnskap om korleis verda vart skapt frå den tid verdstreet, mjötviður, som kan omsetjast med lagnadstreet, framleis låg som ei spire under jorda. Det er Valfaðir, som kan omsetjast med far for dei falne, men òg eit av namna på den høgste gud, Odin, som byd henne fortelja.
Inn i skaparverket formast dei fyrste menneska, Ask og Embla, namn som minnar påvallande om Adam og Eva. I byrjinga er det ein paradisisk tilstand, der gudeliknande skapnader leikar seg med gull i ei harmonisk verd. Men så kjem synda inn i verda i form av grådugskap og kampen om å eiga gullet. Dermed er det første drapet kome, og etter det kjem krigane, og etter det igjen rovdrift, villskapen vert slept laus med øydelegging av skaparverket i den verdsundergangen som er kalla ragnarok.
Men etter ragnarok, undergangen i dei siste tider, ris det opp ei ny jord. Den synske volva ser det i si openberring:
Opp ser ho stiga
for andre gong
jord or hav,
atter grøn,
Fossar fell,
ørna flyg over,
ho som på fjellet
fisken veider.
Då ris den høgste guds son, som er kalla Balder, "den kvite" eller "lysande", opp or dauden – slik Kristus gjorde, han som i tidleg norrøn kristentid vart kalla Kvitekrist. Og Hænir, som hadde vore med på å blåsa sjel inn i menneska, overlevde ragnarok - og no kan volva fortelja at han vel å tru på det som i kvadet er kalla "hlautvið" og som kan omsetjast med blodtre. Det fører atter tanken til Kristi kross. Då eg omsette Voluspå for ti år sidan, såg eg ikkje denne parallellen til den store bibelske forteljinga. Eg omsette hlautvið med blotkvist, for å leggja meg opp til det eg då trudde måtte handla om eit heident blot - slik eg ser andre som har arbeidd med eddadikta òg har gjort. Men blodtre er ei like korrekt omsetjing. Og vi kan tillata oss å sjå krossen merkt av blodet der naglane vart hamra inn i Frelsarens hender.
Så ser den synske volva ein skinande sal stå på det som i kvadet er kalla Gimle, eit namn som kan omsetjast med vern mot elden, i denne ny-lesinga av eddadikta går tanken til vern mot helveteselden:
Ho ser ein sal stå
ljosare enn sola,
taket av gull,
på Gimle.
Der skal sviklause
slekter bu
og i all æve
ynde eiga.
VI HØYRER om eit trugsmål i form av ein mørk drake, Nidhogg, som kjem i ormeskapnad frå dødsriket Hel, der han nærer seg på å eta lik. Og straks etter dette skræmande biletet kjem den underlege avslutninga på kvadet Voluspå: Nú mun hon sökkvask.
Eg hadde store vanskar med denne avslutninga. Kva i all verda er det den visjonære kvinna meiner med at ho vil sökkvask? I mi omsetjing, då eg altså ikkje hadde tanke på at det kunne liggja anna enn framstilling av førkristen mytologi i diktet, gjorde eg så godt eg kunne - utan å skjøna kvifor diktet skulle slutta slik, og strofen i 2013- gjendiknga er slik:
Der kjem den døkke
draken flygande,
glinsande ormen
nedanfrå Nidfjell.
Med lik i fjørene
fyk over vollar
nåbleike Nidhogg.
No vil ho søkkja.
Dette tilfredsstilte meg ikkje, og gav fleire spørsmål om meininga enn det gav svar. Kvifor i all verda vil ho søkkja eller søkkjast, og for kva, og kvar? Andre omsetjarar har ikkje funne betre løysingar. I ei ny omsetjing til engelsk unngår omsetjarane, Gisvold og Harris, heile ordet ved å skriva "Now she may let go". Den gamle, gode Ivar Mortensson-Egnund landar om lag likt med meg: "No mun ho søkke." Og den mest brukte bokmålsomsetjinga, av Ludvig Holm-Olsen, har "Nå synker hun atter".
I SEINARE TID har det på Island vore forska på mogelege kristne påverknader på Voluspå, og teologiprofessoren Pétur Pétursson har lagt fram eit ganske oppsiktsvekkjande forslag om at då ho sökkvask - sekkur - er det i vatn, i ein kristen dåp. Volvas røyst er frå eit kristent individ som, lik alle kristne visjonære, veit at etter døden kjem Kristus på den ytste dag for å døma levande og døde og reisa dei døypte, truande, opp frå gravene sine.
Det gjev meining å lesa det slik.
Eit anna døme frå nyare forsking: Professor i språkvitskap ved Islands universitet, Þórhallur Eyþórsson, publiserte ifjor ein studie i eitt einaste ord i Voluspå: ordet aldrnari. Dette ordet finst berre der, elles er det ukjent i norrøne tekstar. Det er i 55. strofe i Voluspå vi støyter på dette elles ukjende ordet: dei fire siste verselinene er slik: "geisar eimi/ við aldrnara,/ leikr hár hiti við himin sjálfan." Den hevdbundne oppfatninga har til no vore at ordet aldrnari tyder eld. Eg fann ikkje nokon betre forklaring på ordet enn eld då eg gjendikta Voluspå for ti år sidan, og denne strofa om verdas undergang er då slik i min versjon:
.....
Sol svartnar,
sig jord i hav,
kverv av himlen
klåre stjerner.
Eldar logar
ved livsens kjelde,
høgt leikar heten
mot himmelen sjølv.
.....
Eg tykte at eg hadde fått denne strofa til å klinga godt, og med det norrøne bokstavrimet og rytmen på plass. Men så kjem altså dette forskingsresultatet som påviser at ordet aldrnari er eit låneord frå gamalengelsk, inkorporert i norrønt, noko som i og for seg ikkje er så umogeleg ettersom vi veit kor tett kontakten var mellom Norden og dei britiske øyane i det vi kallar vikingtid. Vår nasjonalhelgen St. Olav, var òg der, som krigaren Olav Haraldsson.
Men kva betyr ordet?
SVARET ER AT det tyder "den som frelsar liv", Frelsaren. Og dermed er vi inne i eit kristent univers. Framleis er vi i ei apokalyptisk biletverd. Men no er vi komne dit der Frelsaren står over eldstraumen under føtene hans: Han bergar liv til dei rettvise, til himmelsk sæle i det ny Jerusalem, men i eldstraumens pine går dei fordømde. I eit nytt opplag av eddadikta, må eg nok retta til noko slikt som:
Eldar logar
ved Frelsarens føter.
.....
Slik var forestillingsverda på kong Olav Haraldssons tid. Og i gamle russiske ikonar finn vi visualisert akkurat dette, det er slåande likt. Olav kjende nok si samtids dikting og den russiske ikonkusten kan daterast attende til seint 900-tal.
OLAV HARALDSSON kom frå ei slekt med høgt danningsnivå. Ein kan òg leggja til: ei litterær slekt, vi har jamvel dikt av Olav sjølv - som eg har omsett i Olav den hellige. Spor etter helgenkongen. Han var ingen heimføding, nei han kjende si tids Europa, både nord og sør, aust og vest, og jamvel Asia. I tillegg til kristendom, kjende han nok òg til jødedom og islam.
Slår vi fast at Voluspå er av dei fremste, iallfall av dei bevarte, litterære bidrag frå Norden på 900- og 1000-talet, har vi god grunn til å tru at Olav kjende det, og at han levde i ei tid då bileta frå den før-kristne verda her i Norden blanda seg med og levde i ein slags symbiose med den framtrengjande krafta frå det kristne evangeliet. I Voluspå finn vi både skapingsteologi, syndefall, undergang med dom og død, fortaping og frelse med oppstode etter døden. Og, som nyare forsking har vist: det inneheld biletspråk som peiker mot kristen dåp og frelse.
Om Olav Haraldssons dåp har vi to versjonar. Den eine finn vi i sagalitteraturen, Snorre fortel at han vart døypt som treåring, og at fadderen var kong Olav Tryggvason. Den andre versjonen - som truleg er meir til å lita på - er at han vart døypt som vaksen i Rouen, Normandie, året 1014. Det vi i alle fall heilt sikkert kan slå fast, er at Olav kjende både den gamle gudeverda og den eine, sanne Gud. Snorres dåpsforteljing kan kanskje vera eit bilete på at det kristne medvitet alt var til stades i Olav frå han var barn. Og at han som vaksen gav sitt liv i Guds hender.
*
DENNE FORUNDERLEGE blandinga av den gamle og den nye tid finn vi att i eit klårt definert kristent dikt, Geisli. Geisli er det eldste fullt bevarte diktet om St. Olav. Geisli tyder strålen, det lys som er helgenkongen sjølv. Og diktaren, Einar Skúlason, framførde det i samband med etableringa av Nidaros erkebispestol her i Trondheim, året 1152 eller 53. Det skjedde altså meir enn 100 år etter helgenkongens død på Stiklestad men minst 50 år før den ukjende nedskrivaren av Codex Regius for all ettertid har gjort kjend forteljinga av den synske volva i Voluspå som såg sine syner på Olavs tid.
I Geisli flyg framleis Odins ramn Hugin rundt i eit helgendikt, og Fenresulven som sleit seg laus før ragnarok, glefser mot oss i ei forteljing om den kristne Guds mirakuløse gjerningar ved den heilage Olav. Erkebiskopen og dei tre kongsbrørne høyrde diktaren, som sjølv var prestevigd og kongeleg stallari, det vil seia hoffsjef, seia fram dette diktet i St. Olavs gravkyrkje.
... erkestolen vekse
der sæl kongen kviler!
...
byd Einarr Skúlason i Nidarosdomen i 1153. Med palliet til Jón Birgisson og erkebispsetet til Nidaros, er i all hovudsak verket fullbyrda i den nordlege utpost av den katolske universalkyrkja. Provincia Nidrosiensis omfatta forutan Noreg også Island - der diktaren Einar Skúlason kom frå - og Grønland, Færøyane, Orknøyane, Sudrøyane og Man samt delar av det som no ligg innan Sveriges grenser.
DIKTAREN STIG fram i ei tid med sterk åndeleg mobilisering både i Noreg og på Island. Og i Geisli finn denne tida sitt mest fulltonande uttrykk. Her møter den gamle tids mytologi den forvandlande guddommelege geisli, strålen av overjordisk lys. Men her finst òg klangbotn av ein annan skriftkultur - som også er Einar Skúlasons miljø der han sit i Nidaros og skapar heilagkongens kvad. Det var t.d. den no halvgløymde Niðrstigningar saga, om Jesu nedstiging til dødsriket, ein norrøn versjon av eit apokryft evangelium. Ein del av denne litteraturen, t.d. Lux illuxit lætabunda (Det glade lyset...) som var skrive for messa, syner sambandet med St. Victor. Kontinental-Europa og den romersk-latinske kristenverda hadde drege Noreg og dei vest-nordiske øyane inn til seg.
Men det er i Geisli at det biletet av Olav som skal vera rådande gjennom heile den norrøne mellomalderen får sitt fulle uttrykk: Undergjeraren, dei lidandes lege, himmelriddaren, den evige konge og lovgjevar - og ikkje minst: Kristi spegel.
Som Kristi spegel er t.d. solformørkinga over Stiklestad. Einar Skúlason seier i diktet like ut at det skjedde med Olav som med Himmelherren Kristus:
...
ein gong før ho sløktest
sæle skinand´ sola:
Himmelherren døydde,
vel må munn` min mæla.
.....
Den same overføringa finn vi i sjølve katedralen, i arkitekturen er parallelliseringa Kristus-Olav uttrykt i den forunderlege oktogonen der Olavs jordiske levningar låg. Denne har sitt forbilete i sjølve Kristi gravkyrkje, Anastasis som keiser Konstantin den store let byggja over Jesu grav i Jerusalem.
Men det er ikkje berre Kristi trekk og historie som vert overførd på Olav i diktet Geisli. Overføringa skjedde òg frå den gamle norrøne gudeverda.
DET TYDELEGASTE elementet frå den norrøne mytologien ligg i formverket som diktet er skapt i. Framfor alt kjem det til synes i dei såkalla kenningar, poetiske omskrivingar, som i diktet om Olav den heilage framleis i stor grad tilhøyrer den førkristne åndsverda. Dette åndsinnhaldet kjem oftast fram indirekte, i omskrivingar for mann, krigar, våpen, skip, strid osb. - der landskapet blir hærsatt av menn som meir høyrer Tor og Odin til enn fredsbodet Kristus. Vargen, ramnen og ørna høyrer heime i dette landskapet, og skalden Einar Skúlason går altså så langt som å seia at det er Odins ramn som flyg også i kristenkvadet Geisli. I 29. strofe heiter det at Magnus den gode "lét hugin fagna ótu", lot ramnen Hugin få matglede. Odins to ramnar het Hugin og Munin, tanke og minne.
Så er spørsmålet om i kor stor grad form og innhald er knytte til kvarandre i den tidlege norrøne kristendiktinga. Ein kyrkjehistorikar har skrive at det han kallar den gamle heidenskapen er "berre" form, dekorasjon utan innhald.
Men dette er eit skilje som er meir ønskeleg enn mogeleg i poesien: Om det lar seg gjera å skilja form og innhald, blir det lite att av diktverket Geisli.
Etter mi oppfatning er det meir meining i å sjå på Geisli som eit uttrykk for at vi framleis er i overgangstida mellom den gamle gudetrua og kristendom i Norden, og der heidne og kristne element lever side ved side. Dette vil ikkje seia at diktarpresten Einar Skúlason ikkje var ein fullbåren kristen: Han gjev berre uttrykk for det som truleg var eit alminneleg syn, nemleg at dei gamle gudane var verkelege.
VI ER MED framføringa av Geisli og opprettinga av erkebispesetet 123 år etter slaget på Stiklestad, så det som skulle veksa og det som skulle siga i Per Sivles dikt som eg siterte frå i innleiinga tok si tid.
Striden mellom heidenskap og kristendom i Norden var ikkje så mykje ein strid mellom vranglære og sanning, mellom ikkje-eksisterande gudar og den sanne Gud: det var meir ein strid mellom dei mindreverdige åndskreftene og Han som eigde den høgste kraft og bar krossteiknet som sitt sigersmerke. I ei rasjonalistisk tid som vår, då knapt nok nokon på alvor tør hevda Guds overordna eksistens over psykologi og sosiologi, kan ei slik oppfatning virka framand. Men slik eg les historia og tekstane, vart ikkje Tors, Odins, Frøys osb. eksistens bortforklara: dei fanst. Men karaktereigenskapane deira vart omtolka. Dei vart til berarar av livsøydeleggjande, demoniske, eigenskapar.
Lang på veg kan vi sjå på striden mellom heidenskap og kristendom som ein strid mellom ulike åndskrefter, mellom den kristne Gud og dei heidne gudar. Dette kjem òg til uttrykk i det kristne gudsbiletet frå den første tida: Han er Herren, den sigrande Drotten, herskaren over jord og himmel, med engle-hirden kring seg. Det er eit gudsbilete som krev Guds-dyrking, noko som òg gjorde mellomalderens gudstenesteliv endå sterkare Guds-sentrert: Kyrkja var Guds hus, formålet med gudstenesta var å tena Gud og ta imot Gud gjennom Sonen som hadde sigra over dødskreftene, ta imot Han der Han kjem mennesket i møte gjennom sakramenta. Gudstenesta som lovsong og messeoffer - i eit atterskin frå den himmelske gudsteneste som Openberringsboka syner oss: "Amen! All lov og pris og visdom, takk og ære, makt og velde høyrer vår Gud til i all æve! Amen."
DET OPPSTOD mykje som vi kan kalla folketru, og mange segner om dei gamle gudane og Olav. Den gamle gudeverda tilhøyrde no demonane, men i folketrua ser det ut til at ikkje minst Tor var sakna, han som trass alt hadde tent det norrøne mennesket godt inntil han no var komen i eit motsetnadsforhold til den høgste Drotten.
I folketrua glid på sett og vis vis biletet av Olav inn i biletet av den årsæle kongen frå før-kristen tid. Men meir enn det: I tapet av Tor, som hadde kjempa mot dei vonde maktene, men som no sjølv var styrta ned i mørkret, skjer det ei overføring på Olav. I ei segn skjer det at dei to møtest, og der seier Tor til Olav at St. Olav no kjempar mot dei vonde maktene slik han sjølv gjorde før. Forskjellen, og den er avgjerande, er sjølvsagt at Olav viser tilbake til Gud som lys- og kraftkjelde. Slik som det står i Geisli: "Olav får frå solar-kongen alt han måtte ynskja."
Som eg har freista påvisa, er kristninga av Noreg ein lang prosess, og mangt tyder på at prosessen ikkje er fullført enno, jamvel er det teikn i vår tid som tyder på tilbakegang. Det siste skal eg ikkje koma inn på her.
MEN I FRAMSTILLINGA av det norrøne kristningsverket, får ofte kristning ved hov, ved sverd og brann - og ofte knytt til årstal og avgjerande hendingar - ein for dominerande plass. Den indre kristninga skjedde - og skjer - over ein lang tidsperiode og utan dei bråe sprang. Vi ser bilete på nettopp denne lange prosessen om vi f.eks. studerer støypeformer frå overgangstida: Der kan ein i ei og same støypeform støypa Tors hammar og Kristi kross. I eddadiktet Håvamål, som er Odins tale, vert vi fortald at Odins store forvandling skjer når han heng i eit tre. Det finst krusifiksar som ligg i grenseområdet mellom den gamle og den nye tru som kan vera både Odin hengande på treet som i Håvamål og den krossfeste Kristus. Meininga er sjølvsagt ikkje at både Odin og Kristus skal dyrkast, men at Odin-myten får si forløysing i det kristne kross-mysteriet. Liknande døme finn ein på steinkrossar på øya Man, der både Tor med Midgardsormen og Odin med Fenresulven er hogge inn i den forløysande krossen.
I diktet Geisli, framførd her i denne byen i 1153 lever dei kristne og heidne bileta side ved side, og dynamikken i diktet oppstår nettopp i spenninga mellom desse elementa: Det er denne kampen mellom heidne og kristne element som er diktet - der St. Olav triumferer som den sigrande kristen-Guds riddar ved at geisli, det guddomlege lyset, får trengja inn i den gamle tids landskap – og omskapa det.
DET ER DETTE kristne lyset som har nådd fram til kvart einskild menneske og gjeve det syn. Kjelder spring ved Olav i det fjellharde norske landskapet, og ut av ættesamfunnet - som den gamle norrøne mytologien høyrde heime i - stig det einskilde mennesket fram. Vi ser dei kjem stavrande med sine krykker mot Olavsbrunnen, blindt famlande kjem dei, berande på lengsla etter utfriing ved det heilage vatnet.
Der den synske kvinna, volva i Voluspå, mot slutten let seg døypa til eit samfunn med Gud, men ender med det – får vi i Geisli auga på det enkelte døypte individ, ofte slike som har levd sine skuggeliv i det harde ættesamfunnet.
Slik oppstår ein ny og til då ukjend solidaritet - ein fellesskap som har sin føresetnad i å få auga på einskildmennesket. Som medmenneske.
Ved Olav, ikkje ved Olav Haraldsson eller Olav digre, men ved den heilage Olav, Sankt Olav, når kristendomen hjarta: I det harde og tilfrosne nordiske landskapet spring kjelder, i ein vår ved ved den guddomlege geisli, lyset, det blir rom for det indre mennesket, for hjartelagets spirande frø i dette landskapet. Og ved kjeldene som spring ut av den norske steinverda, gror den omskapte naturen. Steinen blir til katedral over menneskets hjarta. Det er åndeleg sett ein vår om enn på høgsumars tid, det er med skalden Elias Blix no "nytt liv av daude gror."
*
DET ER DENNE omskapinga og det nye livet vi feirar med olsok, Olavsmessa, og vi bed om forbøn hjå St. Olav som gav sitt liv på denne dagen for at vi skulle omskapast i Kristus. Ikkje ved sitt sverd sigra han, ikkje med sitt vald, men ved å gje sitt liv sigra han. Slik viste han til Frelsaren sjølv som gav sitt liv for oss - og som stod opp i ein jublande siger over døden og mørkrets krefter.
Denne omskapande krafta ser vi òg i korleis ein tradisjon vil ha det til at "den grå Tore Hund", Olavs motmann på Stiklestad, ende i botsgang som pilegrim i Jerusalem. Og om både Olav og hans merkesmann Tord Foleson stupte på Stiklestad, er det slik som Per Sivle skriv i diktet at ..."det er det stora,/ og det er det glupa,/ at Merket det stend/ um Mannen han stupa."
God olsok, lat oss gleda oss over Guds gjerning gjennom den heilage Olav, martyr og Rex perpetuus Norvegiæ slik middelalderen kalla Noregs evige konge.
KNUT ØDEGÅRD